Παρουσιάστηκε ξανά στην επικαιρότητα τελευταία το θέμα της κατάχρησης των αντιβιοτικών στη χώρα μας. Σε πρόσφατα στατιστικά δεδομένα η Ελλάδα φιγουράρει πρώτη στην Ε.Ε. με 34 δόσεις/ημέρα/1000 κατοίκους τη στιγμή που η Ε.Ε. έχει μέσο όρο τις 21,9 και η Ολλανδία τις 10,6! Ταυτόχρονα οι μελέτες πιστοποιούν ότι η κατανάλωση αντιβιοτικών σχετίζεται ευθέως με την ανάπτυξη αντοχής των μικροβίων. Για να δούμε λοιπόν πώς έχει το πρόβλημα.
Κάθε φορά που παίρνουμε ένα αντιβιοτικό συμβάλλουμε στη δημιουργία ανθεκτικών μικροβίων. Αυτό γιατί μετά από κάποιες φορές ορισμένοι μικροοργανισμοί πιθανώς να επιβιώσουν και να αλλάξουν το γονιδίωμά τους (μετάλλαξη), με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον ευαίσθητοι στο συγκεκριμένο αντιβιοτικό. Αναπαράγονται και κάποιοι μεταδίδονται σε άλλους ανθρώπους. Όσο πιο συχνά συμβαίνει αυτό, τόσο μεγαλώνει και το ποσοστό των ανθεκτικών μικροβίων. Έτσι πχ η «αντοχή» του πνευμονιόκοκκου στην κλαριθρομυκίνη κυμαίνεται ήδη γύρω στο 30-40% στην Ελλάδα. Αν δηλαδή χορηγηθεί σε 100 ασθενείς, στο 1/3 αυτών μάλλον δεν θα πετύχουμε ίαση.
Ποιος ζημιώνεται από την κατάχρηση; Καταρχάς το άτομο που λαμβάνει το φάρμακο. Δεν πρέπει να ξαναπάρει το ίδιο ή της ίδιας ομάδας αντιβιοτικό για το επόμενο 3μηνο. Αν λοιπόν κάποιος για κάποιο λόγο πάρει αμοξικιλλίνη και σε ένα μήνα πάθει πνευμονία, τότε χάνει ο γιατρός από τη φαρέτρα του το πρώτης εκλογής φάρμακο- σκεφθείτε να την είχε λάβει ενώ δεν χρειαζόταν! Επίσης αν λαμβάνει συχνά αντιβίωση είναι πολύ πιθανό να αναπτύξει ανθεκτικά μικρόβια στον οργανισμό του, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή το αντιβιοτικό αυτό να μην τον «πιάνει» πλέον.
Όσον αφορά την κοινότητα το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρότερο. Τα ανθεκτικά μικρόβια προσβάλλουν ιδιαίτερα εξασθενημένους ασθενείς και νοσηλευόμενους σε νοσοκομεία και ΜΕΘ. Έτσι οι γιατροί αναγκάζονται να χορηγήσουν πιο ισχυρά αντιβιοτικά. Μέχρι να αναπτυχθεί και σε αυτά αντοχή. Και χωρίς πάντα αποτέλεσμα. Έτσι δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα «πολυανθεκτικά» μικρόβια, αυτά δηλαδή που επιβιώνουν από πολλές κατηγορίες αντιβιοτικών. Αυτά προκαλούν κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους παγκοσμίως (μόνο ένα μικρόβιο, ο «MRSA» στοιχίζει τη ζωή σε 19.000 ανθρώπους ετησίως στις ΗΠΑ!), πολυήμερες νοσηλείες σε ΜΕΘ και φυσικά υπέρογκα έξοδα. Πρόσφατα μάλιστα ανακαλύφθηκαν μικρόβια άτρωτα σε όλα τα γνωστά αντιβιοτικά. Αυτά τα «παν-ανθεκτικά» μικρόβια απομονώθηκαν σε ζώα (ας μην επεκταθούμε στο ρόλο της κατάχρησης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία και στην τροφική αλυσίδα) και ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη και μένει να δούμε την έκταση που θα λάβει το φαινόμενο.
Χρήση, κατάχρηση, αντοχή από τη μία. Χαμηλοί ρυθμοί παραγωγής νέων φαρμάκων από την άλλη – σπάνια παράγεται νέο αντιβιοτικό τα τελευταία χρόνια. Πολλοί φοβούνται πως η στιγμή που άνθρωποι θα χάνουν τη ζωή τους από απλές σχετικά λοιμώξεις θα φτάσει πολύ νωρίτερα από όσο πιστεύαμε. Οι ειδικοί παγκοσμίως κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Οι αρμόδιοι φορείς στην Ελλάδα προσπαθούν με σποτάκια, έντυπα, ειδικές γνωματεύσεις χορήγησης κάποιων αντιβιοτικών να φρενάρουν την αλόγιστη χρήση τους. Μάταια όμως. Είναι μάλλον θέμα παιδείας και κοινωνικής συνείδησης. Πρέπει όλοι να αλλάξουμε νοοτροπία.
Πρέπει να αλλάξει ο απλός πολίτης που παίρνει αντιβίωση που του έχει μείνει από προηγούμενη φορά, που του έδωσε ο γείτονας, που αγοράζει χωρίς συμβουλή γιατρού ή ακόμα χειρότερα παρακούοντας τη συμβουλή γιατρού. Ο φαρμακοποιός που του δίνει την αντιβίωση χωρίς συνταγή. Ο γιατρός που δίνει αντιβίωση εκεί που δεν «πολυχρειάζεται» ή προληπτικά ή από το τηλέφωνο για να μην δυσαρεστήσει τον ασθενή που τη ζητά επίμονα. Που δίνει τη δυνατότερη αντιβίωση, ενώ πρώτης επιλογής είναι η πιο απλή. Που δεν ενημερώνει τους ασθενείς του. Πρέπει όμως και η πολιτεία να συμβάλλει στην ενημέρωση, στην προφύλαξη των αντιβιοτικών αλλά και στην αξιοπρεπή λειτουργία των νοσοκομείων με σκοπό την παρεμπόδιση της εξάπλωσης των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων.
Τα αντιβιοτικά είναι καταπληκτικά φάρμακα, έχουν όμως συγκεκριμένες ενδείξεις, συγκεκριμένη διάρκεια χορήγησης, αντενδείξεις καθώς και ανεπιθύμητες ενέργειες. Δεν έχουν καμία θέση στις ιώσεις. Δεν ταιριάζουν όλα σε όλους, δεν θεραπεύουν όλες τις λοιμώξεις και γι’ αυτό υπάρχουν πρωτόκολλα και οδηγίες χορήγησής τους. Αν όλοι τα χρησιμοποιούμε σωστά, τότε θα απολαμβάνουμε για περισσότερα χρόνια τα οφέλη τους.
Η πενικιλίνη έφερε επανάσταση στην ιατρική, όταν ανακαλύφθηκε. Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει πως θα έφτανε η μέρα που άνθρωποι θα χάνονταν από λοιμώξεις που δεν τις θεραπεύουν πλέον τα αντιβιοτικά; Μα φυσικά ο ίδιος ο Φλέμινγκ, ο πατέρας της πενικιλίνης, ο οποίος είχε αναφερθεί στην ανθεκτικότητα των μικροβίων ήδη από το 1945 στην απονομή του Νόμπελ!
Άραγε θα μπορέσουν ο άνθρωπος και η επιστήμη να βρεθούν ξανά ένα βήμα μπροστά από τα μικρόβια;
Αργυρού Ιωάννης, Γενικός Ιατρός
Νέα Μάκρη, Νοέμβριος 2018